Buổi tối, khi sự ồn ào của một ngày dài vừa lắng xuống, trả lại cho ngôi nhà một không gian tĩnh lặng thật mong manh.
Anh đã thấy em, lặng lẽ tựa vào khung cửa bếp, ánh mắt dõi theo đứa con bé bỏng của chúng ta đang trò chuyện rất nghiêm túc với chiếc loa thông minh.
Gương mặt nhỏ nhắn ấy rạng rỡ dưới ánh sáng kỹ thuật số, y hệt như lúc chờ nghe truyện cổ tích trước giờ đi ngủ, đang hỏi về những ngọn núi lửa.
Anh chợt nghĩ, có lẽ đôi giày có cánh của thần Hermes mà chúng ta từng tưởng tượng ngày nhỏ, giờ đây đã hiện hữu dưới hình dạng của những thiết bị như thế này. Một vị thần mang kiến thức đến với tốc độ ánh sáng.
cuộc trò chuyện của chúng ta tối nay không phải để lo sợ về công nghệ đâu em. Chỉ là, chúng ta hãy cùng nhau tìm cách, làm sao để con đón nhận cả màn hình lấp lánh và vòng tay ấm áp của cha mẹ với cùng một sự diệu kỳ.
Giọng nói bé nhỏ và những câu hỏi lớn lao: Bên trong những tiếng ‘Tại sao？’
Nhớ lại một buổi chiều mưa cách đây không lâu, cả nhà mình chẳng đi đâu được. Em đã gợi ý cho con chơi trò ‘hỏi đáp’ với chiếc loa thông minh. “Tại sao vũ trụ lại màu đen ạ？” Khi câu trả lời vang lên một cách trôi chảy, đôi mắt con tròn xoe kinh ngạc. “Mẹ ơi, nó biết hết mọi thứ！” – giọng nói thì thầm ấy dường như vẫn còn văng vẳng bên tai anh.
Sau này, bên tách trà đã nguội, chúng ta đã lặng lẽ nói với nhau rằng, bọn trẻ hay tưởng tượng giọng nói máy móc như một người bạn, cũng giống như cách chúng ta ngày nhỏ xem những con búp bê là bạn tâm giao vậy. Các thiết bị ngày nay được thiết kế rất thông minh, chúng mô phỏng ý thức bằng một giọng nói ấm áp, một sự kiên nhẫn không bao giờ cạn kiệt. Hoàn toàn khác với hình ảnh của những bố mẹ mệt nhoài sau cả chục lần dỗ con ngủ.
Tuần trước, khi con bé cứ hỏi mãi “Tại sao gấu trúc lại có nhiều lông thế？”， cả hai chúng ta đã phải bật cười vì dường như con thích sự kiên nhẫn vô hạn của AI hơn. Nhưng điều kỳ diệu thực sự không nằm ở câu trả lời, mà ở cách chúng ta kết nối với quá trình đó. “Mình cùng hỏi nhé？ Rồi con đem những gì học được kể lại cho ba nghe nha！” Chỉ một câu nói ấy của em đã biến bàn ăn tối thành một buổi thuyết trình, nơi con hào hứng giải thích kiến thức theo cách sáng tạo của riêng mình. Buổi tối vui vẻ hôm đó đã giúp chúng ta nhận ra một điều: công cụ có thể khơi dậy sự tò mò, nhưng việc vun bồi trí tuệ cho con, suy cho cùng, vẫn là vai trò của chúng ta. Đó chính là cách hướng dẫn con dùng AI một cách tự nhiên nhất.
Xây dựng kết nối số mà không làm nguội đi hơi ấm con người
Hôm em đi họp phụ huynh về và kể rằng bọn trẻ giới thiệu chiếc loa thông minh là “người bạn thông thái của con”, chúng ta đã vừa rửa bát vừa nói về những ranh giới vô hình. Lời ví von của em lúc đó thật hay. “Nó cũng giống như dạy con cách dùng đũa vậy. Bản thân công cụ không quan trọng, quan trọng là chúng ta dạy con sử dụng nó như thế nào。”
Kể từ hôm đó, chúng ta bắt đầu tạo ra những khoảnh khắc ‘cùng nhau khám phá’. Khi có một câu hỏi, cả nhà sẽ cùng chia sẻ suy nghĩ của mình trước. (“Ừm, mẹ nghĩ là gấu trúc… ăn tre thì phải! Mình thử kiểm tra xem sao？”) Chúng mình thấy vui khi cùng nhau kiểm chứng mọi điều, hơn là để con tiếp nhận một cách thụ động.
Những buổi sáng cuối tuần giờ đây được cân bằng giữa thời gian khám phá khủng long trên máy tính bảng và thời gian nghịch đất ở ngoài sân. Đó là cách chúng ta tìm kiếm sự cân bằng AI và thời gian chơi cho con. Hôm qua, khi chiếc loa đưa ra một câu trả lời ngớ ngẩn, con đã hét lên “Bạn đi úp mặt vào tường đi！” khiến cả nhà được một trận cười. Đó là dấu hiệu cho thấy khả năng phân định của con đang dần lớn lên. Giờ đọc truyện trước khi ngủ vẫn là một khoảng thời gian thiêng liêng, chỉ có giọng đọc của em lấp đầy không gian và những ngón tay của anh xoa nhẹ lên bàn tay nhỏ bé của con. Mình tin rằng, việc cùng nhau tìm ra sự cân bằng không hề là giới hạn cho con, mà là chiếc la bàn cuộc sống, giúp con biết khi nào nên tìm kiếm sự thông thái của công nghệ, và khi nào cần tìm đến một cái ôm của con người. Tình người ấm áp và cảm xúc giản đơn vẫn là những điều AI không thể thay thế.
Vun trồng trí tuệ tương lai giữa những lời thì thầm kỹ thuật số
Khi tin tức về một mô hình ngôn ngữ AI mới xuất hiện, chúng ta đã ngồi tựa vai nhau trên ghế sofa và đọc rất lâu. “Làm thế nào để chuẩn bị cho bọn trẻ này, khi chúng sẽ phải đối mặt với những công nghệ mà chúng ta thậm chí không thể tưởng tượng nổi？” Giọng nói trầm ngâm của em chứa đầy những trăn trở. Đó là lúc chúng ta bắt đầu thực hành biến những giới hạn của công nghệ thành lời mời gọi cho sự sáng tạo. Nếu AI giúp con giải một bài toán, chúng ta sẽ đưa ra một thử thách khác: “Bây giờ, con hãy thử sáng tác một câu chuyện về những con số này đi giải cứu một vương quốc xem nào？” Trò chơi ‘thám tử’ mà cả nhà cùng chơi giúp con tập truy tìm nguồn gốc của thông tin: “Ai đã tạo ra ứng dụng này nhỉ？ Người tạo ra nó muốn chúng ta cảm thấy gì khi dùng？”
Đêm trăng tròn vừa rồi, khi đang chơi trò dựng lều bằng chăn, con bé đột nhiên tuyên bố: “Lớn lên con sẽ chế tạo một con robot biết tìm đồ chơi bị mất và hát ru cho em bé ngủ。” Rồi con bé ngẫm nghĩ một lát và nói thêm: “Nhưng mà con vẫn thích được ba ôm hơn。” Khoảnh khắc ấy, chúng ta chỉ lặng lẽ nhìn nhau cười. Một ánh mắt chứa đựng cả sự kỳ diệu lẫn nhẹ nhõm mà chỉ chúng ta mới hiểu. Có lẽ không lâu nữa, chính những đứa trẻ ‘bản địa kỹ thuật số’ này sẽ dạy lại chúng ta cách xây dựng mối quan hệ tinh tế hơn với công nghệ. Và trước khi ngày đó đến, chúng ta sẽ lặng lẽ gieo những hạt mầm, để sự kinh ngạc về cách máy móc học hỏi sẽ dẫn lối đến một sự kính trọng lớn lao hơn về lý do tại sao con người lại sáng tạo.
Biết đâu, những trang nhật ký làm cha mẹ trong tương lai sẽ nhớ về thời đại này một cách thật dịu dàng. Không phải là cuộc chiến giữa người và máy, mà là một kỷ nguyên tươi đẹp khi chúng ta cuối cùng cũng học được cách khiêu vũ cùng cả hai.
Và rồi, mỗi khi chiếc loa hát lên, chúng ta sẽ cùng mỉm cười – vì biết rằng chính vòng tay ấy mới thực sự đánh thức trái tim con người.
Source: Seemingly Conscious AI Is Coming, Project Syndicate, 2025/09/15 12:20:45