Chiều qua, tôi ngồi công viên quan sát lũ trẻ thi nhau trèo lên cây cầu trượt như thể đó là Everest thu nhỏ. Đứa thì tuột tay rồi cười khúc khích đứng dậy, đứa biến thất bại thành ‘phát minh’ đường leo mới. Giữa thời buổi AI thay đổi thế giới việc làm chóng mặt, bỗng dưng tôi thấy đó chính là bài học đắt giá nhất: Thành công không còn là cuộc đua leo thang đầy rập khuôn, mà là khả năng biến mỗi vấp ngã thành bàn đạp—một kỹ năng mà những đứa trẻ đang tập chơi kia thành thạo hơn cả người lớn chúng ta!
Thử Thách Thời 4.0: Khi ‘Bậc Thang Đầu Tiên’ Biến Mất
Mới hôm nào chúng ta còn an tâm với triết lý ‘học giỏi → đỗ đại học → vào công ty lớn → thăng tiến đều đều’. Giờ đây, các báo cáo từ Mỹ đến châu Á đều chỉ ra điều chấn động: 35% việc làm sơ cấp đã ‘bốc hơi’ chỉ sau 2 năm bởi AI—giống như nước hồ khô cạn dưới ánh nắng nóng bức, việc làm sơ cấp đã biến mất chỉ sau 2 năm bởi AI. Nhóm bị ảnh hưởng lớn nhất chính là các bạn trẻ mới ra trường. Báo Forbes gọi đây là ‘vùng đất không rõ ràng’ của sự nghiệp—nơi ‘chiếc thang truyền thống’ đã đổ sập, bỏ lại bao người trẻ hoang mang: ‘Leo lên từ đâu khi không còn bậc thứ nhất?’
Tối qua, nhìn con gái bé bỏng say sưa vẽ tranh bằng máy tính bảng, tôi chợt giật mình tự hỏi: ’10 năm nữa, những kỹ năng nào sẽ giúp con đứng vững?’. Câu trả lời nằm ở nghiên cứu đăng trên tờ Washington Monthly: Thế giới đang thiếu hụt rất nhiều người có tư duy ‘vạn năng’—vừa giỏi chuyên môn, vừa thuần thục 4C: Sáng tạo (Creativity), Tư duy phản biện (Critical Thinking), Hợp tác (Collaboration), Giao tiếp (Communication). Đây mới chính là bộ công cụ chống đỡ mọi biến động công nghệ.
3 ‘Siêu Kỹ Năng’ Cha Mẹ Cần Ươm Mầm NGAY HÔM NAY
Ở tuổi con đang học cách buộc dây giày và khám phá bí ẩn sau mỗi cánh hoa rơi, thay vì nhồi nhét kiến thức ‘cứng’, chúng ta cần tập trung vào:
- Khả năng đặt câu hỏi ‘Tại sao?’: ‘Bố ơi, sao con robot có thể hát hay thế?’—Câu hỏi ngô nghê của con chính là hạt giống của tư duy mổ xẻ vấn đề. Hãy khuyến khích con nghi ngờ ngay cả những điều AI trả lời (như ‘Máy bảo cá vàng ở trong lọ được sống 10 năm, con thấy có đúng không?’)
- Bản lĩnh sáng tạo từ… thất bại: Như cách con xây ‘lâu đài Lego’ đổ sập 4 lần vẫn kiên trì thử cách thứ 5, quá trình tìm giải pháp mới là tài sản vô giá. Tối qua, thay vì hướng dẫn con vẽ theo mẫu trên Youtube, tôi đố con tự thiết kế robot mơ ước bằng chính trí tưởng tượng—kết quả là một phiên bản đầu vá víu nhưng đầy cá tính!
- Tinh thần ‘vừa học vừa đùa như trẻ nhỏ’: Không cần iPad, hãy giúp con nhìn thấy AI qua trò chơi: ‘Nếu con được lập trình một chú robot phụ bếp, con sẽ dạy nó làm món gì trước?’. Cứ thế, những khái niệm ‘to tát’ về trí tuệ nhân tạo trong giáo dục tự nhiên hóa thành câu chuyện gia đình ấm áp.
Lời Nhắn Cho Những Cha Mẹ ‘Lo Lắng Về Tương Lai’
Một người lãnh đạo từng chia sẻ: ‘Các nhà lãnh đạo tương lai sẽ phát triển theo vòng tròn—học, thực hành, thất bại, học lại—chứ không đi theo đường thẳng như ta từng nghĩ’. Nhìn con nhỏ chơi xích đu—lúc bay cao lúc về thấp—tôi chợt nhận ra: Sự nghiệp tương lai cũng cần đà đẩy của những lần ‘nhún chân’ như thế!
Với tư cách một người cha, tôi chọn định nghĩa lại ‘sự chuẩn bị’: Thay vì nhồi nhét cho con đủ điểm 10, hãy cùng con:
- Thường xuyên ‘chat’ với AI như một trò chơi trí tuệ (‘Google ơi, tại sao chim không bị lạc đường khi di cư?’) để rèn kỹ năng đặt câu hỏi thông minh
- Khích lệ con kể chuyện bằng hình vẽ thay vì bài văn mẫu—chính là cách phát triển tư duy sắp xếp ý tưởng, thứ mà không AI nào thay thế được
- Biến việc nhà thành ‘dự án nhóm’ (AI trong giáo dục dạy chúng ta rằng kỹ năng hợp tác quan trọng hơn điểm số đơn lẻ)
Nhìn cô con gái nhỏ say sưa làm điệu cho búp bê bằng… lá cây và dây thun, tôi bỗng bật cười hạnh phúc. Tôi luôn nghĩ rằng sự sáng tạo là điều quan trọng nhất, bạn không nghĩ vậy sao? Tương lai có thể đầy bất trắc với AI, nhưng trái tim ham học hỏi và bàn tay sáng tạo kia mới là ‘bảo hiểm’ vĩnh cửu. Chúng ta đâu cần chuẩn bị cho con một chiếc thang bằng vàng—hãy cho con đôi giày thật tốt để tự mình biến mọi địa hình thành lối đi!
Source: As AI Topples Career Ladders Into No Man’s Land, Mastery Learning Is The Answer, Forbes, 2025/09/16 09:37:30