Đêm khuya, khi cả nhà đã say giấc, tôi thấy bóng mẹ lặng lẽ ngồi dậy chỉnh sửa lại hình vẽ trên máy tính.
Ánh sáng xanh chiếu lên khuôn mặt mệt mỏi, nhưng điều khiến tôi nín thở không phải là AI vừa tóm tắt xong cuốn sách mẹ đọc cho con.
Mà là khoảnh khắc mẹ đột ngột tắt máy, chìa bút chì vào tay con nhỏ đang mơ màng: Con tự vẽ nhé, dù không đẹp như ảnh máy
.
Trong tích tắc ấy, tôi hiểu: nuôi dạy con thời đại AI không phải là chạy theo tốc độ, mà là giữ lấy hơi ấm từ hơi thở mẹ khi con lần đầu tự nặn con vịt đất sét.
Mẹ ơi, có bao giờ mẹ dừng lại tự hỏi liệu chúng ta đang đánh đổi điều gì quý giá khi để công nghệ làm thay những việc cần đôi bàn tay run run của con trẻ?
Mẹ ơi, AI chỉ là người bạn đồng hành, không phải người dẫn đường
Chúng ta nghe vang vang “cách mạng AI trong giáo dục”, nhưng hãy nhìn vào góc bếp nhỏ của chính mình. Lúc mẹ dùng ứng dụng AI đọc truyện cho con, có bao giờ con ngước lên hỏi: “Mẹ ơi, sao không kể như hồi con ốm?”… Rồi mẹ dừng lại, tắt máy, ôm con vào lòng kể tiếp bằng giọng khản đặc. Bố thấy mẹ giấu đi nỗi lo âu: “Liệu con có kém bạn vì mình không dùng AI tối đa?” Nhưng điều con cần không phải tốc độ, mà là cảm giác an toàn khi nghe giọng mẹ ngân nga giữa đêm khuya.
Giáo dục trẻ bằng AI thực sự hiệu quả khi mẹ biết đặt ranh giới mềm – như dùng công cụ tóm tắt sách nhưng kiên quyết giữ không gian con tự cảm nhận câu chuyện. Một chuyên gia từng chia sẻ: Ngăn con trẻ tiếp cận AI là vô lý, nhưng để AI giết chết trải nghiệm thực mới là sai lầm
.
Mẹ à, đôi khi chỉ cần một câu hỏi “Con thích nhân vật nào nhất?” thay vì ép trả lời nhanh qua máy, đã thắp lên ngọn lửa sáng tạo mà không AI nào có thể tạo ra.
Chúng ta cùng làm cha mẹ đều trải qua khoảnh khắc này: con say sưa kể ký ức về buổi đi chợ cùng bà, nhưng mẹ không vội mở AI tra thông tin. Mẹ dùng chính ký ức của mình, thêm thắt chi tiết con gà hàng xóm chạy qua, để hóa thành câu chuyện sống động. Trong tích tắc ấy, lịch sử không còn khô khan – nó “thở” qua lời kể của mẹ.
Tôi nhận ra: phát triển tư duy trẻ em thời đại AI đâu phải khả năng xử lý tốc độ, mà là năng lực đặt câu hỏi “Vì sao?” và “Nếu… thì sao?”. Điều mẹ làm mỗi tối khi ngồi nặn đất sét cùng con, dù chậm rãi và không hoàn hảo, mới thật sự nuôi dưỡng mạch nguồn sáng tạo.
Khoảnh khắc mẹ không cần AI: Nơi tình yêu nở hoa từ những điều giản dị
Chính những việc “không hiệu quả” nhất lại ấm áp nhất. Như lúc mẹ cùng con làm bánh tập tành ở bếp, chấp nhận cả khi thành phẩm méo mó. Mẹ kiên nhẫn hướng dẫn con trộn bột, nặn hình, không vội dùng máy xay sinh tố. Tôi thấy ánh mắt mẹ long lanh khi con reo lên: “Mẹ ơi, con làm được rồi!” dù chiếc bánh vừa cháy vừa nhão.
Hay khi con hỏi về hình con rồng trên áo, mẹ không tra Google ngay mà kể về truyền thuyết ông nội từng dạy. Tôi hiểu ra: AI có thể vẽ trăm nghìn hình rồng đẹp đẽ, nhưng không thể trao cho con cảm xúc khi mẹ tự tay vẽ lên vở tập bằng bút dạ màu.
Trong thời đại AI lấp đầy mọi khoảng trống, chính sự chậm rãi của mẹ – như kiên nhẫn chờ con tự buộc dây giày – lại là quà tặng vô giá.
Có hôm tôi bắt gặp mẹ đang xem AI phân tích kết quả học tập của con, nhưng đôi mắt mẹ lại hướng về góc phòng nơi con đang mải mê xếp khối gỗ. Mẹ lẩm bẩm: “Cái này máy học không bao giờ được”. Đúng thế! Khi con tự suy nghĩ ra cách nối các khối thành cầu, khi con cười hồn nhiên vì nước đổ ra khỏi cái cốc nhựa cũ kỹ, đó mới là sự sáng tạo nguyên bản mà AI chẳng thể sao chép.
Bố làm gì? Đơn giản: Giữ yên không gian mẹ và con tự hào
Từ góc nhìn người cha, tôi thấy điều giản dị nhất lại quan trọng nhất: giữ gìn những khoảng lặng cho mẹ và con. Khi mẹ đang ngồi vẽ tranh cùng con, tôi bế em bé ra ban công chơi. Khi mẹ định dùng AI tra cứu nhanh bài tập khoa học, Bố đề nghị: “Thử cùng con làm thí nghiệm nhỏ với đèn pin trước?”.
Chúng ta cùng giúp con hiểu: khám phá thiên nhiên qua cửa sổ nhà mình còn thú vị hơn xem video 3D. Tôi cũng tập hỏi mẹ: “Hôm nay con làm điều gì khiến mẹ mỉm cười?” – để mẹ biết những nỗ lực thầm lặng đang được thấu hiểu, dù không có AI nào đo lường được giá trị ấy.
Học AI để thích ứng với tương lai là cần thiết, nhưng tôi tin: “phao cứu sinh” thực sự là kỹ năng mềm mẹ truyền cho con qua từng cử chỉ. Như lúc con khóc vì tranh vẽ bị xé, mẹ không vội vẽ lại bằng máy mà cùng con dán dính bức tranh rách.
Trong giây phút ấy, con học được kiên nhẫn và tình yêu với sản phẩm “không hoàn hảo”. Tuần rồi, tôi thấy con tự sửa lại bài văn sau khi bảo: Máy viết không vui bằng mẹ kể
.
Trái tim con đã biết phân biệt giữa thông tin máy và hơi ấm tình người. Và tôi – người bố thầm lặng – chỉ cần làm một điều: vào lúc mẹ đang mệt, ghé tai nói rằng “Hôm nay con kể lại câu chuyện mẹ kể hôm qua…”, để mẹ thấy mình đang gieo hạt giống tình yêu sẽ mãi xanh tươi.