Trong những ngày này, khi con gái tôi bước vào tuổi lên 7, niềm vui khám phá của cô bé đôi khi lại đi kèm với những câu hỏi khó về thế giới số. Chúng ta đang sống trong một thời kỳ mà trí tuệ nhân tạo (AI) hiện diện trong mọi khía cạnh cuộc sống, từ những món đồ chơi thông minh đến những ứng dụng giáo dục. Có những ngày tôi tự hỏi, làm thế nào để giúp con phát triển trong một thế giới đầy biến đổi mà không làm mất đi những giá trị cốt lõi? Bài viết này không chỉ về AI, mà còn về hành trình làm cha mẹ trong thời đại số – một hành trình đòi hỏi sự cân bằng giữa niềm tin vào tương lai và sự tỉnh táo trước những thách thức.
Niềm Vui Khám Phá: Khi AI Tr Thành Người Bạn Đồng Hành
Hãy tưởng tượng niềm vui trong mắt con khi lần đầu tiên được trò chuyện với một trợ lý ảo thông minh! Con gái tôi, ở độ tuổi mà mỗi câu hỏi đều bắt đầu bằng ‘tại sao’, đã từng rất thích thú khi một ứng dụng giáo dục có thể kể chuyện cổ tích theo cách độc đáo. Điều này khiến tôi nhớ lại những ngày thơ ấu của mình khi phải lật từng trang sách dầy ụ. Giờ đây, AI có thể thành bạn cùng con khám phá thế giới đầy màu sắc.
Nhưng điều tuyệt vời nhất không phải là những thông tin tức thì mà là cách công nghệ có thể khơi dậy trí tưởng tượng. Như khi con tôi dùng một ứng dụng vẽ có tính năng gợi ý ý tưởng mới, đôi khi kết quả lại bất ngờ đến mức chúng cùng nhau bật cười. Những khoảnh khắc như thế này khiến tôi tin rằng AI không chỉ là công cụ mà còn là nguồn cảm hứng vô tận, miễn là chúng ta biết cách sử dụng nó một cách thông minh.
Trong gia đình chúng tôi, việc giới thiệu AI luôn đi kèm với sự tham gia của cha mẹ. Chúng tôi cùng con trải nghiệm, cùng đặt câu hỏi và cùng phân tích kết quả. Không có gì thay thế được sự đồng hành này, dù cho công nghệ có tiến bộ đến đâu. Chính điều này giúp con hiểu rằng AI là một công cụ, không phải người thay thế, và điều quan trọng nhất vẫn là suy nghĩ của con người.
Nguy Cơ Phụ Thuộc: Giữ Sự Tự Lý Trong Thế Giới Số
Tuy nhiên, có một ‘tội lỗi’ mà tôi luôn cảnh giác – sự lười biếng trong tư duy. Nhưng rồi nước mắt con rơi khi xem video AI tạo nên, tôi chợt sợ đèn tắt mất niềm tin. Tôi từng chứng kiến nhiều phụ huynh chỉ cần đặt con trước màn hình và giao con cho AI dạy dỗ. Nhưng có những ngày, sau khi con dành quá nhiều giờ với thiết bị, tôi nhận thấy ánh mắt của con trở nên mờ đi, sự tò mò tự nhiên bị thay thế bởi thụ động đón nhận thông tin.
Giống như trong câu chuyện về kỹ sư để AI viết code mà không thể gỡ lỗi, hay bác sĩ tin tưởng hoàn toàn vào chẩn đoán máy mà không dựa vào kinh nghiệm thực tế, chúng ta có nguy cơ đánh mất khả năng tư duy độc lập nếu không cẩn thận. Điều này đặc biệt nguy hiểm với trẻ em, vốn đang trong giai đoạn hình thành khả năng phản biện và tư duy sáng tạo.
Vì vậy, trong gia đình chúng tôi, việc đặt ra giới hạn không phải là hình phạt mà là sự bảo vệ. Chúng tôi có những quy tắc đơn giản: không thiết bị trong bữa cơm gia đình, không màn hình trước khi đi ngủ, và luôn dành thời gian chất lượng cho những hoạt động không cần công nghệ như đọc sách, chơi trò chơi trên bàn, hay đơn giản là cùng nhau đi dạo sau bữa tối.
Giáo Dục Đạo Đức Trong Thời Đại AI
Làm cha mẹ trong thời đại AI không chỉ là dạy con sử dụng công nghệ, mà còn là dạy con cách trở thành con người tốt trong một thế giới ngày càng kết nối số. Tôi tin rằng những giá trị cốt lõi như lòng trắc ẩn, sự trung thực và tinh thần cộng đồng sẽ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết khi AI ngày càng phát triển.
Có những buổi chiều, khi con tôi hỏi về việc chatbot có thể nói dối không, tôi đã biến đó thành cơ hội để nói về tầm quan trọng của sự trung thực – dù trong thế giới thực hay thế giới ảo. Chúng tôi cùng thảo luận về việc chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng, về cách đối xử với người khác qua màn hình, về sự quan trọng của việc lắng nghe thay vì chỉ phản hồi tự động.
Giống như khi chúng tôi cùng chuẩn bị món canh mẹ nấu – một hoạt động đơn giản nhưng mang ý nghĩa sâu sắc – tôi luôn nhấn mạnh rằng dù công nghệ có thể giúp chúng ta tìm công thức nhanh đến đâu, thì việc cùng nhau chuẩn bị và thưởng thức bữa ăn vẫn là trải nghiệm vô giá. Những khoảnh khắc này dạy con về tình yêu thương, sự chia sẻ và giá trị của sự hiện diện thật – những điều mà AI không thể thay thế được.
Chuẩn Bị Tương Lai: Giữa Tin Tưởng và Sự Tỉnh Táo
Cuối tuần trước, khi con gái tôi hỏi về công việc tương lai, tôi đã nói với con rằng dù công nghệ có thay đổi đến đâu, thì những kỹ năng như giao tiếp tốt, tư duy sáng tạo và khả năng làm việc nhóm sẽ luôn được đánh giá cao. Chúng tôi cùng nhau tưởng tượng về thế giới tương lai, không với nỗi sợ hãi, mà với sự háo hức khám phá.
Trong gia đình chúng tôi, tôi luôn khuyến khích con đặt câu hỏi ‘tại sao’ và ‘như thế nào’ khi sử dụng công nghệ. Không phải chỉ chấp nhận kết quả AI đưa ra, mà hiểu được quá trình đằng sau nó. Điều này không chỉ giúp con phát triển tư duy phản biện mà còn dạy con cách trở thành người tiêu dùng thông minh và có trách nhiệm trong thế giới số.
Hành trình làm cha mẹ trong thời đại AI không phải là cuộc chiến chống lại công nghệ, mà là hành trình giúp con phát triển một cách toàn diện – vừa tiếp cận được những lợi ích mà công nghệ mang lại, vừa không đánh mất đi những giá trị cốt lõi làm nên con người. Và như tôi luôn nói với con, dù thế giới có thay đổi đi nữa, thì tình yêu thương và sự quan tâm của cha mẹ sẽ mãi là nền tảng vững chắc nhất cho con phát triển.
Bố mẹ Việt Nam đang cân bằng thế nào giữa công nghệ và giá trị truyền thống? Chia sẻ câu chuyện của bạn ngay nhé!
Source: The seven ugly sins of AI: Left unregulated, they could cause hell, Livemint, 2025-09-22