Bạn có từng thấy cảnh cô con gái nhỏ khoe bức tranh mới vẽ, ánh mắt lấp lánh tự hào không? Rồi đứa lớn nhìn thấy, liền chạy đi lấy giấy bút vẽ y hệt. Mình thấy ánh mắt thất vọng thoáng qua trong mắt con, và chợt nghĩ – công nghệ AI bây giờ cũng đang làm điều tương tự, nhưng ở quy mô lớn hơn nhiều. Những tin tức về kiện tụng bản quyền gần đây khiến anh suy ngẫm về cách chúng ta cùng nuôi dạy con về sự sáng tạo và tôn trọng trong thế giới số này.
Những câu chuyện từ tòa án và góc bếp nhà mình
Anh đọc về những vụ kiện nơi các công ty AI bị cáo buộc sử dụng dữ liệu có bản quyền mà không được phép. Nghe có vẻ phức tạp và xa vời, nhưng thực ra lại rất gần gũi với những gì diễn ra trong ngôi nhà nhỏ của chúng ta.
Khi con học hỏi từ bạn bè, từ thầy cô, từ sách vở – đó là điều đáng trân trọng. Nhưng khi con sao chép nguyên xi mà không ghi công, không thêm vào ý tưởng riêng của mình, thì đó lại là vấn đề hoàn toàn khác.
Anh nhớ có lần vợ kể ở công ty có bạn trẻ dùng ý tưởng của đồng nghiệp mà không ghi công. Cô ấy nói ánh mắt thất vọng ấy khiến cô day dứt mãi.
Công nghệ có thể không có cảm xúc, nhưng những con người tạo ra nó thì có. Và quan trọng hơn, những đứa trẻ của chúng ta đang học từ cả hai – từ con người và từ những công nghệ mà chúng tiếp xúc hàng ngày.
Bài học về sự tôn trọng trong từng nét vẽ nguệch ngoạc
Mỗi tối khi cùng con làm bài tập, anh thường nhắc khẽ: “Các con có thể học từ bạn, từ thầy cô, từ sách, nhưng hãy biến nó thành của riêng mình bằng cách riêng của con”.
Giống như cách em nấu ăn vậy. Mình học công thức từ bà, từ sách, từ những video hướng dẫn, nhưng mỗi món ăn em nấu đều mang hương vị riêng của em, của tình yêu thương em dành cho gia đình.
Anh thấy cách em dạy con về điều này thật tinh tế. Khi con vẽ theo tranh của bạn, em không mắng mỏ mà nhẹ nhàng hỏi: “Con thích bức tranh của bạn ở điểm nào? Con có thể vẽ theo cách của mình không?”
Đó chính là sự cân bằng giữa học hỏi và sáng tạo mà cả thế giới công nghệ đang tìm kiếm – sự cân bằng mà chính em đang dạy cho con bằng trái tim của người mẹ.
Hành trình của một ý tưởng – từ góc bếp đến Silicon Valley
Nhìn con lớn lên từng ngày, anh thường nghĩ về hành trình của những ý tưởng. Nó bắt đầu từ những câu hỏi ngây thơ, những thắc mắc “tại sao” rồi dần hình thành qua những trải nghiệm, những kiến thức tiếp thu được. Giống như cách AI học vậy, nhưng có một điểm khác biệt quan trọng: trái tim con người.
Em có nhớ không, khi con gái lần đầu tự nghĩ ra cách xếp hình khác với hướng dẫn? Ánh mắt nó sáng lên vì tự hào. Đó là khoảnh khắc mà sáng tạo thực sự được sinh ra – không phải từ sự sao chép, mà từ sự thấu hiểu và biến đổi. Công nghệ có thể mô phỏng, nhưng không thể thay thế được cảm xúc đó – cái cảm giác khi tự mình nghĩ ra điều gì đó mới mẻ, độc đáo.
Để công nghệ trở thành người bạn đồng hành có trách nhiệm
Buổi tối nào gia đình mình cũng có khoảng thời gian không điện thoại, không máy tính. Đó là lúc chúng ta trò chuyện, đọc sách, vẽ vời cùng nhau. Anh nghĩ đó là cách tốt nhất để dạy con về sự cân bằng giữa công nghệ và cuộc sống thực.
Như cách em vẫn làm – sử dụng công nghệ để hỗ trợ công việc, nhưng không để nó chi phối cuộc sống gia đình. Em dùng AI để tìm ý tưởng cho dự án, nhưng luôn thêm vào cái nhìn và cảm xúc của riêng mình. Đó chính là bài học về sử dụng công nghệ có trách nhiệm mà chúng ta cùng muốn truyền lại cho con – rằng công nghệ là công cụ, không phải người chủ.
Những điều nhỏ bé tạo nên khác biệt lớn
Có lẽ bài học lớn nhất từ những vụ kiện bản quyền AI không nằm ở luật pháp hay công nghệ, mà ở cách chúng ta sống mỗi ngày. Ở cách chúng ta dạy con rằng: học hỏi là tốt, nhưng sáng tạo mới là điều làm nên giá trị thực sự. Và trên hết, sự tôn trọng dành cho người khác – dù là con người hay máy móc – mới là thước đo của một trái tim biết yêu thương.
Anh biết em mệt sau một ngày dài, nhưng nhìn cách em ân cần với các con, cách em trân trọng từng ý tưởng nhỏ của chúng, anh thấy tràn đầy hy vọng. Thế hệ tiếp theo sẽ tốt hơn chúng ta, bởi chúng có những người mẹ như em – những người hiểu rằng đằng sau mỗi dòng code, mỗi bức tranh, mỗi ý tưởng, đều cần có một trái tim biết yêu thương và tôn trọng.
Nguồn: Vụ kiện Thomson Reuters (Westlaw) vs ROSS AI trên Patently-O (23/09/2025)