Hôm nay đọc tin, lòng mình chùng xuống. Hóa ra chiếc máy tính bảng con cầm nghịch mỗi tối lại chứa đến 60 thứ khoáng sản khác nhau.
Mà chúng ta – những người cha mẹ bận rộn – vẫn vô tình như chưa bao giờ biết điều ấy.
Nhớ lại tối qua, nhìn vợ lầm lũi phân loại rác dưới bếp, cô ấy bảo: ‘Chị nghe mấy mẹ nói, chỉ một chai nhựa không tái chế cũng ảnh hưởng đến sức khỏe con trẻ’.
Câu nói ấy ám ảnh tôi suốt đêm. Từ quả dưa leo vợ mua chiều nay đến chiếc đồng hồ thông minh con đeo, tất cả đều được tạo nên từ những mảnh vụn của Trái đất.
Chúng ta nhận quà tặng ấy mỗi ngày mà chẳng nghĩ cách gìn giữ.
Đêm nay, cùng ngồi xuống và trò chuyện nhẹ nhàng về điều này nhé.
Những lo âu thầm lặng sau tiện ích hàng ngày
Có người mẹ nào đó, tối muộn vẫn cặm cụi phân loại rác dưới bếp, vừa nhặt những mảnh nhựa cũ từ máy sưởi trong thùng rác. Cô ấy thì thầm: ‘Chiếc chip nhỏ này liệu có xuất xứ từ nơi nào xa xôi?’.
Chúng ta thường không để ý, nhưng mỗi lần con ấn nút xe đạp điện, mỗi khi cuộn trang web trên điện thoại, thực chất đang cầm trên tay những mảnh khoáng sản từ tận Congo.
Người mẹ ấy vừa dỗ con ngủ, vừa lo lắng: ‘Sự tiện lợi hôm nay có đang đánh đổi tương lai của con không?’.
Nhớ không, buổi họp phụ huynh tuần trước, có mẹ chia sẻ: ‘Con thích đi học bằng xe đạp điện lắm, nhưng liệu pin xe có thật sự thân thiện với môi trường?’.
Câu hỏi ấy cứ xoáy trong đầu tôi. Phân loại rác đã khó như tìm chiếc tất rơi mất, nhưng việc truy nguồn gốc khoáng sản còn phức tạp hơn nhiều.
Dù là tách cà phê hay chiếc máy tính bảng, chúng đều được tạo nên từ khoáng sản dưới lòng đất.
Mỗi cốc cà phê ta uống đều tiềm ẩn những mạch khoáng dưới lòng đất, và dòng nước thải màu đất đỏ từ quá trình khai thác – cảnh tượng mà bờ sông Hồng không bao giờ thấy được.
Người mẹ ấy, với nỗi lo thầm kín về ‘tương lai đang bị đánh cắp’, chính là hình ảnh của hàng triệu phụ huynh Việt Nam hôm nay.
AI – Người bạn đồng hành ‘biết lắng nghe’
Tuần trước, trong buổi họp cộng đồng, nghe mẹ Lan chia sẻ về dự án AI giúp khai thác khoáng sản thông minh, đôi mắt vợ tôi bỗng lấp lánh.
Tối ấy, khi vợ ôm tôi ngủ, cô ấy thì thầm: ‘Ước gì AI trở thành ‘đôi tai’ của Trái đất’.
Tôi chợt hiểu ra. Nhớ lại những lần vợ chỉnh sửa đồ chơi cho con, chiếc ốc vít lỏng cũng khiến cô âu lo, hướng dẫn con cách gắn lại cẩn thận.
AI cũng vậy thôi – trở thành ‘bàn tay tỉ mỉ’ quan sát từng chuyển động của thiên nhiên.
Từ hình ảnh vệ tinh thấy khe nứt đất li ti, đến cảm biến phát hiện chấn động dưới lòng đất, AI chọn đúng nơi khai thác mà không làm tổn thương hệ sinh thái.
Nhìn vợ mặc áo phông tái chế, tôi nghĩ: ‘Giá mà AI có thể tính toán sợi vải tối ưu, từ bỏ đi những mảnh thừa’.
Điều kỳ diệu là công nghệ đang giúp chúng ta ‘hỏi han’ Trái đất thay vì cướp đoạt.
Nhưng vợ tôi lại nói: ‘AI có thông minh đến đâu cũng không cảm nhận được tiếng cười trẻ con khi chạy dưới mưa’.
Đúng vậy. AI thức trắng đêm không cần cà phê, nhưng nếu nguồn điện không sạch, thì ‘người bạn’ ấy cũng trở thành gánh nặng.
Như vợ tôi hay bảo: ‘Công nghệ phải mang trái tim ấm, mới thành bạn thật sự’.
Quy tắc nhỏ, hy vọng lớn
Nhớ không, khi vợ đề xuất ‘góc chơi không nhựa’ ở khu chung cư, các mẹ đều hào hứng. Họ bắt đầu làm xà phòng tự chế từ sáp ong để lau tay cho con.
Trên đường về, vợ cười nói: ‘Quy tắc không đáng sợ, đáng sợ là làm một mình’.
Tôi chợt liên tưởng đến dự án AI quản lý tài nguyên tại thành phố Thủ Đức. Doanh nghiệp và người dân cùng xây dựng nguyên tắc: ‘Khoáng sản nào phải bảo vệ, nơi nào cần hạn chế khai thác’.
Giống như chậu hoa dại vợ trồng cùng con năm ngoái, hạt giống nhỏ cũng nở thành bông hoa rực rỡ.
Nhìn vợ phân loại rác đêm khuya, tôi hiểu – mỗi lon nhôm vứt đúng chỗ đều góp phần tạo nên hệ thống toàn cầu.
Mới hôm qua, có tin tức lon nhôm tái chế giúp hỗ trợ học sinh vùng khó khăn trong nước.
Vợ tôi thường nói:
Làm nhỏ nhưng làm đúng, ngày mai sẽ rõ
Quy định mới về thu gom đồ điện tử của Hà Nội cũng vậy – không phải là rào cản, mà là điểm khởi đầu cho sự quan tâm.
Chúng ta cùng lập ‘quy tắc đêm khuya’ này nhé: mỗi khi con hỏi về Trái đất, hãy trả lời thành thật. Mỗi khi mua sắm, hãy hỏi nguồn gốc.
Bởi những hành động lặng thầm của mẹ, đang viết nên lời hứa cho tương lai con trẻ.
Đêm nay, từ việc bật đèn tiết kiệm năng lượng đến câu chuyện bên gối, chúng ta đều đang gieo hạt giống cho ngày mai.
Source: India’s critical mineral push needs smart policy, AI-led exploration: Experts, Economic Times, 2025-09-19