Giáo viên trung học Tom Moore từng chia sẻ rằng những bài luận do AI tạo ra thường thiếu đi sự chân thật và cảm xúc—những yếu tố làm nên tính người trong sáng tạo. Điều này khiến tôi, một người cha, luôn trăn trở: Làm sao để AI trở thành người bạn đồng hành, không phải kẻ thay thế trí tưởng tượng của các con?
AI Có Thực Sự ‘Làm Phẳng’ Sáng Tạo Của Trẻ?
Giáo sư Jane Riskin từ Stanford ví những bài viết do AI tạo ra như ‘ánh đèn huỳnh quang’—sáng nhưng thiếu đi sự ấm áp và chiều sâu. Khi đọc những bài luận của học sinh, ta có thể cảm nhận được ‘ánh nắng mặt trời của suy nghĩ và biểu đạt con người’, nhưng chỉ với vài cú nhấp chuột, mọi thứ có thể trở nên nhàm chán như ăn bánh kẹo ngọt từ cửa hàng giá rẻ. Điều này khiến tôi liên tưởng đến cách con gái tôi thường vẽ tranh: đôi khi cô bé dùng ứng dụng AI để lấy ý tưởng, nhưng những nét vẽ tự do, ngây ngô lại mang đến cảm xúc chân thật mà không công nghệ nào thay thế được.
Theo một nghiên cứu gần đây, AI có thể hữu ích trong việc brainstorm, nhanh chóng tạo ra ý tưởng để khơi dậy sự khám phá sáng tạo. Tuy nhiên, mặt trái là một số học sinh lo ngại về việc lệ thuộc quá mức vào công nghệ, sợ rằng nó có thể làm suy yếu khả năng sáng tạo tự nhiên của chính mình. Giống như cho con ăn bánh kẹo ngọt thay trái cây tươi—ngon miệng ngay nhưng thiếu dưỡng chất lâu dài.
Làm Sao Để Cân Bằng AI Và Tự Chủ Sáng Tạo Cho Trẻ?
Một nghiên cứu từ Đại học South Carolina chỉ ra rằng khi sinh viên sử dụng ChatGPT để brainstorm các cách sử dụng kẹp giấy, AI giúp cải thiện đầu ra sáng tạo cá nhân, nhưng các ý tưởng có xu hướng lặp đi lặp lại. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng AI nên được định vị như một cộng sự, không phải người cung cấp giải pháp. Trong gia đình, tôi khuyến khích con gái dùng AI để khơi gợi ý tưởng cho các dự án nghệ thuật, nhưng luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự mình khám phá và thử nghiệm—giống như việc dùng bản đồ khi du lịch, nhưng tự mình quyết định những điểm dừng chân thú vị.
Hãy thử đặt câu hỏi với con: ‘Nếu không có AI, con sẽ làm gì khác đi?’ Điều này giúp trẻ phát triển tư duy phản biện và niềm tin vào khả năng của bản thân. Thay vì để AI ‘làm hộ’, hãy biến nó thành công cụ hỗ trợ cho những cuộc phiêu lưu sáng tạo—như một người bạn đồng hành thông minh trên hành trình học hỏi.
Gợi Ý Thiết Thực Để Nuôi Dưỡng Sáng Tạo Cho Trẻ Trong Thời Đại AI
Nghiên cứu từ PMC cho thấy các ứng dụng AI đôi khi áp đặt khuôn khổ cứng nhắc, hạn chế tư duy sáng tạo và gây ra sự xa cách cảm xúc do tính chất lặp đi lặp lại. Là cha mẹ, chúng ta có thể chủ động tạo môi trường cân bằng bằng cách: Khuyến khích thời gian ‘không công nghệ’ cho các hoạt động sáng tạo tự do, như vẽ tranh, xây dựng mô hình, hoặc kể chuyện. Sử dụng AI như một nguồn cảm hứng—ví dụ, cùng con thảo luận về ý tưởng do AI gợi ý và phát triển chúng theo cách riêng. Tập trung vào quá trình hơn kết quả, giúp trẻ hiểu rằng sai lầm và thử nghiệm là phần quan trọng của sáng tạo.
Gia đình tôi thường có ‘buổi tối sáng tạo’ mỗi tuần—không AI, chỉ giấy, bút, và trí tưởng tượng. Những buổi tối đó đong đầy tiếng cười và những ý tưởng bất ngờ—con tôi thường khoe những bức vẽ ngộ nghĩnh mà chỉ trí tưởng tượng mới tạo ra được. Những khoảnh khắc này không chỉ nuôi dưỡng kỹ năng mà còn xây dựng sự gắn kết và tự tin cho con. Hãy nhớ, AI có thể mang lại ý tưởng nhanh chóng, nhưng chính trái tim và tâm trí con người mới tạo ra những điều kỳ diệu thực sự.
Kết Luận: AI—Bạn Đồng Hành Thông Minh, Nhưng Không Thể Thay Thế Trái Tim Con Trẻ
AI trong giáo dục mang lại tiềm năng to lớn, nhưng cũng ẩn chứa nguy cơ làm xói mòn sự sáng tạo tự nhiên nếu không được sử dụng cân bằng. Như Tom Moore và các nghiên cứu chỉ ra, điều quan trọng là giữ cho ‘ánh nắng mặt trời của suy nghĩ con người’ luôn chiếu sáng—bằng cách khuyến khích trẻ tự do khám phá, mắc lỗi, và tìm ra tiếng nói riêng của mình. Là cha mẹ, hãy cùng con biến AI thành trợ thủ đắc lực—đầy niềm vui và sáng tạo! Hãy cùng nhau tạo ra một thế hệ trẻ không chỉ giỏi công nghệ, mà còn giàu trí tưởng tượng, cảm xúc, và khả năng sáng tạo bền vững—những ‘trái cây tươi ngon’ trong thế giới đầy ‘bánh kẹo ngọt’ công nghệ.
Nguồn: Jelly Beans for Grapes: How AI Can Erode Students’ Creativity, EdSurge, 2025/09/08