Trong dòng người vội vã bên cổng trường, có bao giờ bạn nghe người vợ thở dài: ‘App này quảng cáo dạy trẻ lòng nhân ái đấy’? Màn hình hứa hẹn ‘giải quyết mọi vấn đề bằng trí tuệ nhân tạo’, nhưng giọt mồ hôi vương trên má cô ấy từ sáng sớm dưới cơn mưa lại là thứ chúng ta thấy rõ nhất. Đôi lúc tôi tự hỏi: Công nghệ có nhìn thấy vết chai trên tay người đưa đón con hằng ngày không?
Nhiều bậc phụ huynh đã từng chứng kiến trẻ òa khóc vì bạn chuyển đi, và cách người bạn đời nhẹ nhàng ôm các con –
hơi ấm ấy không ứng dụng nào thay thế được
. Có những đêm thức trắng, tôi chợt hiểu: dẫu AI phân tích giỏi thế nào, thứ quyết định vẫn là hơi thở ấm áp khi chúng ta ôm con vào lòng.
Chúng ta – những người cha mẹ tất bật từ chợ cá đến cơ quan – hẳn đều tự hỏi: ai sẽ dạy con phân biệt nút ‘gửi’ với trái tim biết hỏi ‘bạn có buồn không?’ Như tôi thường chia sẻ với bạn bè Canada khi họ hỏi về giáo dục con cái ở Việt Nam: “Cả hai thế giới – phương Tây với phương Đông – đều đồng ý rằng tình yêu thương không có mã nguồn”.
Bài viết này không phải lời chỉ trích, mà là lời tâm tình của người chồng đang học cách nhìn quầng thâm dưới mắt vợ như những ngôi sao dẫn lối. Cùng khám phá biến cơn lốc AI thành cơ hội để con trân trọng chính chúng ta: những con người chưa hoàn hảo nhưng biết cách yêu thương.
Bài Học Từ Những Con Đường Mưa: ‘Giải Pháp Thần Kỳ’ Có Thực Sự Là Phép Màu?
Sáng nay, giữa dòng xe máy kẹt cứng dưới mưa, không ít người đã bấm ‘cài đặt ngay’ cho ứng dụng ‘AI giải toán nhanh’. Không phải tin vào phép màu, mà bởi tiếng chuông ’30 phút nữa con phải đi học’ gào thét trong đầu.
Chúng ta – từ Sài Gòn đến Hà Nội – đều hiểu cảm giác ấy: sẵn sàng đón bất kỳ giải pháp nào hứa giảm 10 phút tranh cãi chuyện đánh răng, hay 15 phút giải thích tại sao không ném đồ chơi. Nhưng có bao giờ chúng ta hy vọng AI trả lời ‘Sao con phải chia sẻ?’ chỉ để có 10 phút uống trà vội?
Nhiều người đã bật cười khi ứng dụng khuyên ‘dùng đồng hồ cát’ – trong khi đứa trẻ đang ôm gấu bông như báu vật. Đó chính là phép màu thực sự, phải không các bố mẹ? Khoảnh khắc con tự tay trao đồ chơi cho bạn mà không cần lời nhắc!
Vấn đề không ở công cụ, mà ở việc chúng ta trao cho máy tính sứ mệnh phải là của chính mình. Ứng dụng hứa ‘dạy tư duy phản biện’ bằng tốc độ giải toán, nhưng đánh cắp cơ hội để con tự khám phá niềm vui khi lật từng trang sách, khi vấp ngã rồi tự đứng lên lần đầu tập đi.
Hình ảnh người bạn đời ngồi bệt sàn nhà, dùng que kem làm que tính, mồ hôi thấm ướt cổ áo mà nụ cười rạng rỡ hơn mọi thông báo ‘hoàn thành bài tập’ – đó mới là thứ con trẻ cần. Cái giá của ‘giải pháp thần kỳ’ có lẽ là niềm tin giữa cha mẹ và con: thứ không điểm số nào đo được.
Mùi Nước Mắt Và Tiếng Mưa: Điều Máy Tính Không Bao Giờ ‘Lập Trình’ Được
Bạn có nhớ cảnh trẻ khóc ướt áo khi nghe bạn mất cha mẹ? Người bạn đời ôm con, im lặng cùng vẽ mặt trời trên cửa kính mưa. Hôm sau, cô ấy chia sẻ: ‘App AI dạy đồng cảm lại khuyên xem video tang lễ 3D?’.
Chúng ta đều biết: máy có thể nhận diện nước mắt qua camera, nhưng không cảm nhận được nỗi buồn thấm vào sợi chỉ trên khăn lau mặt cũ.
Ở Hà Nội, lòng nhân ái không dạy bằng thuật toán. Nó nhen nhóm từ buổi sáng mẹ chỉ tay vào bà cụ quét rác: ‘Chào bác, bác làm đẹp đường phố cho mình đấy!’, từ việc cha dừng xe cho đàn gà sang đường dù đang trễ giờ.
Khi bạn ngã, ứng dụng AI có dạy con đỡ dậy? Hay chính chúng ta – với bàn tay run run lần đầu dắt con vào lớp – mới truyền cảm giác ‘có người ở bên‘ khi vấp ngã? Mảnh giấy trẻ vẽ ‘Con cho bạn mượn gấu bông’ không AI nào phân tích được – nó chỉ nảy mầm từ những bữa cơm nguội sắp bát đũa cho ông bà.
Hãy thử trò hỏi ‘Hôm nay ai vui nhất?’ lúc ăn tối. Khi con khoe ‘bạn cho kẹo’, đừng hỏi ‘Sao không mời lại?’ để dạy lễ phép, mà để con cảm nhận vị ngọt khi chia sẻ. Công thức ấy máy tính không có trong từ điển – nó viết bằng những cái nắm tay ấm khi con khóc, bằng hơi thở cùng nhịp cả nhà ôm nhau dưới mưa.
Bàn Tay Ướt Mưa: Biến AI Thành Bạn Đồng Hành Thật Sự
Trong thư viện, khi trẻ hỏi ‘Máy bảo thành phố chìm, mình sống trên cây đa không?’, AI trả lời bằng số liệu, còn chúng ta kể lại: ‘Nhớ không? Năm ngoái lũ ngập sân, bà ngoại dọn cơm lên ghế để cả nhà ăn tiếp’. Vì với trẻ, bài toán lớn nhất không phải dữ liệu, mà là ‘Ai ở bên mình khi nước lên?’.
Hãy dạy con đặt câu hỏi ‘Công cụ nhầm thì ai chịu trách nhiệm?’. Khi AI dịch ‘Mẹ yêu con’ thành ‘Robot yêu bạn’, trẻ cười phá ‘Máy không hiểu tình yêu!’. Đúng vậy – tình yêu không phải thuật toán, mà là sự thức đêm nấu cháo khi con sốt, là lau mồ hôi cho vợ bằng chiếc áo cũ.
Ứng dụng hứa ‘AI nuôi dạy con’ không bao giờ thay được cảm giác tay nắm tay khi cùng tìm dép lạc cho con.
Và điều quan trọng nhất là: Những bài toán như biến đổi khí hậu hay bất bình đẳng giáo dục không giải bằng nút ‘gửi’ – chúng cần con người dám hỏi, dám sai, dám ôm nhau khi vấp ngã. Khi vợ gác bút chạy xuống tầng hầm dắt con về vì xe hỏng, ta mới hiểu: công nghệ chỉ là ngọn đèn soi đường, nhưng chính chúng ta – những cha mẹ quầng thâm và nụ cười mệt mỏi – mới là la bàn.
Hãy để AI hỗ trợ tra cứu thông tin dạy con lòng nhân ái, nhưng đừng trao nó sứ mệnh dạy yêu thương. Vì khi cơn bão ập đến, không ứng dụng nào sưởi ấm bằng vòng tay cha mẹ ôm con vào lòng.
Vì vậy, hãy cùng nhau biến công nghệ thành người bạn đồng hành, chứ không phải người thay thế! Hãy để mỗi cái ôm, mỗi lời động viên của chúng ta viết nên thuật toán tình yêu thương mà không AI nào có thể giải mã. Đó chính là di sản lớn nhất chúng ta có thể trao lại cho con!
Source: The False Promise of “AI for Social Good”, Project Syndicate, 2025/09/15 00:05:00