Em ơi, tối nay con đã ngủ rồi phải không? Anh đang rửa bát, chợt thấy điện thoại sáng lên dòng chữ ‘Siri ơi, tại sao hoàng hôn màu cam?’. Nhớ cái lần mình ngồi đất, cùng con vẽ mặt trời tím bằng ứng dụng AI. Có điều anh muốn thổ lộ…
Những Câu Hỏi ‘Vô Lý’ – Kho Báu Từ Đôi Mắt Trẻ
Hôm bữa, con bé nhà mình chọc tay vào ngực anh hỏi ‘Tim bố đập, máy có tim không?’. Mình lắc đầu cười mà lòng se lại. Bao lần mình định trả lời ‘Máy đâu có tim’, may mà nhìn thấy em ngồi xuống, bảo ‘Con thử hỏi trợ lý thông minh xem nó nghĩ gì?’. Rồi hai mẹ con lướt điện thoại, con bé mắt sáng quắc ‘Máy nói nó có ‘trái tim số’ làm từ ánh sáng!’.
Chúng ta hay vội vàng dỗ hay sửa con khi con hỏi những câu “lạc đề”. Mà trẻ con nào hỏi ‘đúng’ đâu hả em? Vấn đề không phải trả lời chuẩn xác, mà là giữ cho ngọn lửa tò mò ấy bùng lên. Anh quan sát thấy, khi em dùng AI như ‘người bạn cùng khám phá’, con không cần biết mây cấu tạo từ hơi nước. Nó chỉ cần thấy mẹ cười bảo ‘Thử nhờ trợ lý vẽ mây thành hình con thỏ xem nào!’ – thế là đủ. Cái khoảnh khắc con vỗ tay reo ‘Mây hóa thỏ rồi mẹ ơi!’, anh biết: trí tưởng tượng con đang bay cao hơn đáp án khoa học. Và đó chính là lúc anh nhận ra: máy móc không thể làm thầy, chỉ có thể làm bạn đồng hành cùng con khám phá.
AI Không Dạy Trẻ – Trẻ Dạy AI Chính Mình
Anh xin thú thật: lần đầu thấy em cho con mở ứng dụng AI hỏi ‘Sao biển không xanh?’, anh giật mình tưởng con hỏi lung tung. Ai dè, em cầm cốc nước đổ mực ra, bảo ‘Con xem này: nước trong là xanh, mà có bẩn mới đục chứ?’. Rồi em bảo con nhờ AI tìm hình biển sạch – bẩn, xem chúng khác nhau thế nào.
Đó chính là điều anh học được từ em: không dùng AI như ‘thầy giáo’, mà như công cụ giúp trẻ đặt câu hỏi thông minh. Con hỏi ‘Máy ơi, tại sao em bé khóc?’, em không dừng ở ‘Trợ lý trả lời đi’. Em dẫn con tự trả lời ‘Theo con thì sao?’. Con nhanh nhảu ‘Có thể đói… hoặc thấy con bướm!’ – em liền vỗ tay ‘Tuyệt! Giờ hỏi máy xem có lý do thứ ba không?’ Dù ở nền văn hoá nào, sự tò mò của trẻ đều cần được chắp cánh – chỉ khác ở cách chúng ta dẫn dắt.
Chúng ta đã biến công nghệ thành chất xúc tác – nơi trẻ học cách lý giải thế giới bằng sự tò mò thuần khiết. (Tham khảo: Finextra, 2025)
Chúng ta từng lo máy làm trẻ lười suy nghĩ. Nhưng em ơi, anh thấy rõ: khi con chủ động hỏi, AI chỉ là chiếc cầu nối. Ví dụ con thắc mắc ‘Cây có biết buồn?’, em bảo ‘Thử nhờ AI kể chuyện cây thông Noel đi’. Rồi hai mẹ con cùng bình luận ‘Cây có linh hồn không nhỉ?’. Chính chúng ta đã biến công nghệ thành chất xúc tác – nơi trẻ học cách lý giải thế giới bằng sự tò mò thuần khiết.
Bí Quyết Anh Thấy Em Áp Dụng Mà Không Nói
Tối qua, anh lén nghe con hỏi AI ‘Sao bố mẹ cười?’ – con bé còn nhỏ mà! Em không trả lời ‘Vì vui’, cũng không bảo ‘Hỏi linh tinh’, em chỉ hỏi lại ‘Em nghĩ tại sao?’. Khi con trả lời ‘Có lẽ vì mẹ cho con kẹo’, em ôm con cười ‘Hay quá! Giờ nhờ máy sáng tác thơ về cái cười đi nào’.
Điều anh trân trọng nhất: em luôn tôn trọng câu hỏi của con. Dù là ‘Sao mèo không biết hát?’ hay ‘Tại sao mưa không rơi lên mặt trời?’, em không phán xét ‘- Vô lý lắm’. Thay vào đó, em biến nó thành trò chơi: ‘Thử nhờ trợ lý thông minh trả lời xem!’. Rồi cùng con so sánh ‘Máy nói mèo hát bằng đuôi – theo con thì sao?’
Những lúc em dẫn con ‘dựng kịch’ từ ý tưởng AI, anh thấy rõ sự khác biệt: không ép trẻ ‘sáng tạo’, mà cho trẻ tự do tưởng tượng. Như lần con vẽ ‘trái đất ăn kem’ nhờ gợi ý ứng dụng, em reo lên ‘Chà! Sao con nghĩ ra được thế?’. Chính giọng điệu ấy – đầy kinh ngạc thật lòng – khiến con bé dám mơ lớn hơn. Không phải ‘AI dạy trẻ’, mà là cách em dùng AI để con bé dạy lại chính con: dũng khí đặt câu hỏi và niềm vui khám phá từ những điều ‘ngớ ngẩn’ nhất. Như tuần trước con tự làm ‘rạp chiếu phim’ từ thùng carton sau khi xem AI vẽ storyboard về câu chuyện các vì sao – tưởng tượng ấy do con xây dựng, công nghệ chỉ là chất xúc tác…