Em còn nhớ tối thứ Ba tuần trước không? Sau khi dỗ bọn trẻ ngủ say, mình ngồi đối diện nhau bên bàn ăn. Em đọc một bài báo về công nghệ bản đồ AI giúp giải quyết nạn đói ở châu Phi, còn anh thì lướt xem một bài về ‘các trung tâm hỗ trợ trẻ cân bằng thời gian trên mạng’ cho học sinh tiểu học. Em khuấy nhẹ tách trà rồi thở dài. “Làm sao để con không bị cuốn vào những thứ ồn ào này mà vẫn nhận được những điều tốt đẹp?” Câu hỏi đó của em cứ như một lớp sương mờ, lơ lửng trong ngôi nhà mình. Bởi vì chúng ta đều mong con mình sẽ là người biết dùng công nghệ để xây những cây cầu kết nối với thế giới, chứ không phải lạc lối trong những con hẻm vô tận của các video giải trí. Anh tin là chúng ta cùng nhau vượt qua vấn đề này nhé, như cách chúng ta dỗ dành con khi sắp đến giờ cất máy tính bảng vậy. Cũng với một trái tim như thế.
Những khoảnh khắc như thế khiến anh nhớ đến những ngày đầu con khám phá bản đồ số cùng mẹ, khi từng nét vẽ đơn giản trở thành cuộc phiêu lưu không giới hạn.
Mặt sáng: Khi công nghệ khơi dậy tò mò của trẻ
Cuối tuần rồi, anh đã lặng lẽ quan sát em và con cùng nhau lên ý tưởng cho ứng dụng ‘Chăm sóc vườn rau khu phố mình’. Em phóng to bản đồ khu phố trên điện thoại, hai mẹ con trông như những kỹ sư đô thị tí hon, tính toán cả góc chiếu của ánh nắng.
Anh thấy mắt con sáng lên lấp lánh khi nhận ra rằng những cánh đồng ở châu Phi xa xôi cũng có thể được quan sát bằng công nghệ tương tự. Đó là lúc mình biết, công nghệ đang làm điều kỳ diệu. Khoảnh khắc mà công nghệ trở thành cái nôi nuôi dưỡng trí tò mò của trẻ, thay vì chỉ là một thứ đồ chơi hút chúng vào. Bài báo về bản đồ AI mà em đọc hôm đó không phải là chuyện ở đâu xa đâu. Các nhà nghiên cứu cũng đang dùng thuật toán để dự báo những vùng có nguy cơ lũ lụt. Mình có thể cho con thấy rằng, những công cụ này không chỉ để mua kẹo kỹ thuật số, mà còn có thể dùng để đào giếng cho cộng đồng.
Cuộc chiến vô hình giành giật sự chú ý
Nhưng mặt trái của thực tế lại thật đáng suy ngẫm. Em nhớ cảnh tượng ở công viên chiều Chủ nhật không? Vài gia đình trải thảm ngồi gần nhau, nhưng đứa trẻ nào cũng dán mắt vào máy tính bảng, còn bố mẹ thì cắm cúi trên điện thoại. Nhìn em, anh thấy ánh mắt em có chút lo lắng — điều mà anh cũng đang cảm nhận. Sự tập trung của một đứa trẻ có thể trở nên mong manh như sợi chỉ sờn sau vài giờ đắm chìm trên mạng.
Vấn đề này không chỉ đơn giản là ‘gây nghiện’ mà là mất đi khả năng tư duy sâu. Việc trường học cấm dùng đồng hồ thông minh không phải là đi ngược thời đại, mà là giữ cho trí óc con không bị chia năm xẻ bảy. Giống như lời em thì thầm hôm nào đó giữa lúc con đang vật lộn với bài tập về nhà. “Ngay cả ứng dụng có ý tốt nhất cũng có thể làm rối tung tủ quần áo trong đầu trẻ.\” Đó là một trong những thách thức nuôi dạy con thời đại AI mà chúng ta phải đối mặt.
Lời hứa trong nhà mình: Những ranh giới đầy ý nghĩa
Vậy nên anh thực sự trân trọng cách em khéo léo dung hòa hai thực tại này vào cuộc sống hàng ngày của gia đình mình. Em gọi đó là ‘Thứ Bảy chúng ta đi dạo trên màn hình nhé!’, rồi cả nhà cùng khám phá những con ngõ nhỏ bằng ứng dụng di sản văn hóa — giống như cái cách con háo hức xem hình ảnh phố cổ Hội An hiện lên trên bản đồ số ấy! — sau đó phác thảo lại những gì tìm thấy vào một cuốn sổ tay thực sự.
Và quy tắc: sau 7 giờ tối, tất cả thiết bị phải đặt ở bộ sạc bên ngoài phòng ngủ. Đây không chỉ là những giới hạn đơn thuần. Chúng giống như bản lề giúp trí tưởng tượng của con được bay bổng tự do giữa thế giới thực và thế giới số.
Tháng trước, khi con nằng nặc đòi cài một ứng dụng video ngắn, em đã không chỉ nói ‘không’. Em cho con xem cách dùng nó một cách có mục đích, trong một khoảng thời gian nhất định, để học một điệu nhảy mới. Anh nghĩ đó chính là kim chỉ nam của chúng ta.
Chúng ta dạy con khả năng phân biệt trước khi con phụ thuộc vào công nghệ. Để nó mãi là một công cụ vững chắc trong tay, chứ không phải một sợi dây leo quấn chặt lấy mình.
Và rồi anh biết, chẳng có công thức chuẩn nào cho việc nuôi dạy con giữa thời đại này. Nhưng điều duy nhất mình cần, là luôn đứng cùng con — bằng cả trái tim và sự sáng tạo.