Trên đường đón con từ trường về, tôi thường nhìn những em học sinh lớp 1 xúng xính cặp sách – thế hệ sẽ lớn lên cùng cỗ máy biết suy nghĩ. Tin tức mới nhất từ ‘cha đỡ đầu AI’ Geoffrey Hinton như hồi chuông: xã hội loài người đang đứng trước bước ngoặt lớn về việc làm, bất bình đẳng. Nhưng khi bước chân vào căn bếp đầy mùi đồ chiên rán quen thuộc, câu hỏi của tôi lại giản dị hơn nhiều: Làm sao để hành trang cho con không chỉ là kiến thức, mà còn là khả năng thích ứng với thế giới luôn thay hình đổi dạng?
Buổi tối đó, khi con gái hí hoáy vẽ robot giúp việc nhà bằng bút chì màu, tôi chợt nhớ lời Hinton: ‘Đừng cạnh tranh với AI, hãy bổ sung cho nó‘. Phải chăng chìa khóa nằm ở những năng lực không thể lập trình thuật toán? Hãy cùng khám phá hành trình chuẩn bị cho thế hệ tương lai qua lăng kính của người cha đang từng ngày học cách cân bằng giữa công nghệ và tình thương.
Khi Tin Tức AI Không Còn Là ‘Chuyện Của Người Khác’
Thật dễ dàng để nghĩ về AI như một thế lực vô hình đâu đó ngoài kia, cho đến khi bạn nhận ra: báo cáo cho thấy 46% thanh niên Mỹ lo sợ bị AI thay thế công việc trong 5 năm tới. Đứng trong siêu thị chọn đồ ăn vặt cho con, tôi chợt giật mình. Những kệ hàng tự thanh toán, rô-bốt tư vấn… từ từ len lỏi vào đời thường như cơn thủy triều.
Geoffrey Hinton đưa ra hai thách thức lớn mà các bậc cha mẹ cần quan tâm:
- Cánh cửa cơ hội đang thu hẹp: Vị trí thực tập, công việc đầu đời – bước đệm quan trọng cho người trẻ – đang bị AI ‘xâm chiếm’ nhanh nhất
- Khoảng cách ‘số’ thành ‘kẽ hở xã hội’: Khi AI tạo ra của cải khổng lồ nhưng tập trung vào số ít, liệu chúng ta đang xây tương lai nào cho con trẻ?
Tối qua, khi con gái hỏi: ‘Bố ơi, lớn lên con làm nghề gì?’, câu hỏi tưởng đơn giản bỗng trở nên phức tạp khôn lường. Câu hỏi ấy làm tôi nghĩ về một nghiên cứu của IMF, cho thấy không phải quốc gia nào cũng chuẩn bị đồng đều cho ‘cơn sóng thần’ này – và chính trong gia đình, chúng ta phải là phòng tuyến đầu tiên.
Hành Trang Không Công Nghệ Cho Thời Đại Công Nghệ
Tôi học được nhiều điều quan trọng khi dạy con, không phải từ sách giáo khoa, mà từ những lần con tự giải quyết mâu thuẫn ở sân chơi hoặc kiên trì xây lại tháp gỗ đổ. Đó chính là những ‘kỹ năng vàng’ Hinton nhấn mạnh:
- Khả năng phục hồi (Resilience): ‘Máy tính ngừng chạy khi gặp lỗi, nhưng con người biết đứng dậy sau vấp ngã’ – câu nói tôi thường nhắc khi con buồn vì thua trò chơi
- Tư duy hệ thống: Cùng con lập kế hoạch trồng cây nhỏ – từ chọn hạt giống, phân bố thời gian tưới nước đến dự đoán kết quả
- Sáng tạo không ranh giới: Dành buổi chiều cuối tuần cho ‘giờ không màn hình’ – chỉ có giấy, bút và trí tưởng tượng bay xa
Nghiên cứu cho thấy, những trẻ được rèn kỹ năng mềm từ sớm có khả năng thích ứng cao gấp 3 lần trước biến động nghề nghiệp. Đó chính là ‘vắc-xin’ tốt nhất cha mẹ có thể trao cho con trong kỷ nguyên AI.
AI – Không Phải Kẻ Thù, Mà Là Đòn Bẩy Cho Thế Hệ Mới
Buổi sáng cuối tuần, tôi cùng con gái thử dùng AI để:
- Dịch lời bài hát tiếng Anh yêu thích của con sang tiếng Việt
- Sáng tác truyện cổ tích mới với nhân vật do con nghĩ ra
- Thiết kế lịch học vui nhộn bằng hình ảnh sinh động
Kết quả? Đôi mắt con sáng rực khi thấy ý tưởng nhỏ của mình ‘hiện thực hóa’ chỉ bằng vài câu lệnh. Đó chính là cách chúng ta biến công nghệ thành công cụ giúp trí tưởng tượng phát triển, không phải thứ thay thế óc sáng tạo.
Kirk nhắc đến ‘Thu nhập cơ bản phổ quát’ (UBI) như giải pháp kinh tế, nhưng với cha mẹ, chúng ta có thể xây ‘tài khoản kỹ năng phổ quát’ cho con ngay từ hôm nay:
- Tech-Q (Chỉ số làm chủ công nghệ): Dạy con không chỉ dùng AI, mà hiểu cách nó hoạt động – như học cách một chiếc xe chạy trước khi lái
- Heart-Q (Trí tuệ cảm xúc): Khi robot xử lý dữ liệu nhanh hơn, khả năng thấu cảm chính là lợi thế độc tôn của con người
- Curiosity-Q (Đam mê khám phá): Khuyến khích những câu hỏi ‘Tại sao?’ – hạt giống của mọi phát minh vĩ đại
Xây Làng Nuôi Trẻ Giữa Thời Đại Số
Ký ức tuổi thơ của tôi gắn liền với mùi bánh hàng xóm mỗi chiều tan học. Giờ đây, khi nhịp sống nhanh hơn, tình làng nghĩa xóm vẫn là thứ công nghệ không thể thay thế. Hội phụ huynh chúng tôi đã:
- Tổ chức phiên chợ đồ cũ ‘Trao yêu thương’ – nơi trẻ học cách đàm phán, quản lý tài chính nhỏ
- Lập nhóm dạy kỹ năng sống: từ sửa xe đạp cơ bản đến cách tái chế đồ dùng
- Chia sẻ lo lắng về an ninh mạng, cùng nhau tìm giải pháp kiểm soát thời gian online cho con
Những hoạt động này không chỉ giúp con học cách đàm phán và quản lý tài chính, mà còn giúp chúng ta chuẩn bị cho một tương lai nơi công nghệ và con người cùng tồn tại. Như cách cha ông ta ứng phó với thiên tai bằng đoàn kết, ‘cộng đồng nuôi dạy con thời AI’ chính là lá chắn vững chắc nhất. Vì như Hinton nói, thách thức này không thể giải quyết đơn độc – mà cần mạng lưới hỗ trợ từ gia đình, trường học đến xã hội.
Chiều nay, khi nhìn con gái chơi cùng bạn trong công viên, tôi tự nhủ: ‘Chúng ta không thể đoán trước tương lai, nhưng có thể chuẩn bị hành trang. Vậy, chúng ta nên bắt đầu từ đâu?’ Một thế giới ‘dự phòng đầy đủ’ cho AI có lẽ còn xa vời, nhưng từng gia đình hoàn toàn có thể bắt đầu bằng những thay đổi nhỏ – để khi cơn sóng công nghệ ập đến, con không chỉ biết bơi, mà còn lướt ván thật điêu luyện!
Source: Geoffrey Hinton: Society Is Unprepared For AI’s Economic Disruption, Forbes, 2025/09/16 14:00:00