Chiều cuối tuần, ánh nắng vàng nhạt xuyên qua khung cửa, rọi vào màn hình điện thoại nơi cô bé nhà mình đang say sưa cuộn. ‘Năm phút thôi mà đã thành 50 phút’ – tôi nhìn vợ, cả hai cùng mỉm cười đầy thông cảm. Khoảnh khắc ấy chợt gợi nhớ về những buổi tối hai mươi năm trước, khi chúng ta từng ngỡ ngàng trước Facebook như một cổng thông tin diệu kỳ.
Giờ đây, chứng kiến những đứa trẻ ‘nghiện cuộn’ TikTok trong bữa cơm, ta chợt giật mình tự hỏi: Liệu AI – công nghệ đang định hình tương lai con cái chúng ta – có đang đi lại vết xe đổ đầy độc hại ấy?
Những Vòng Xoáy Vô Hình Trong Lòng Bàn Tay
Trời Sài Gòn bỗng đổ cơn mưa rào, chúng tôi ngồi xem lại những bức ảnh kỷ niệm trên mạng xã hội. Thuật toán khéo léo dẫn dắt từ ký ức ngọt ngào sang những tin tức khiến tim đập nhanh hơn, rồi chẳng hiểu sao đang xem hình cưới lại lạc vào mê cung tin giật gân. Hóa ra thứ chúng ta tưởng là công cụ kết nối lại đang âm thầm bào mòn khả năng tập trung – điều mà bất kỳ phụ huynh nào cũng lo lắng cho con mình.
Những hố đen thuật toán ấy chẳng khác gì góc bếp bừa bộn mà chúng ta hứa sẽ dọn ‘mai tính’: chúng lớn dần theo từng lượt thích, từng lần cuộn trang vô thức. Đêm hôm đó, vừa dỗ con ngủ xong, tôi mở điện thoại thấy tin nhắn lúc 2h sáng — cùng lúc đó YouTube gợi ý video ‘Làm giàu không khó’ với cả triệu view. Phải chăng chúng ta đang cùng nhau ngụp lặn trong biển thông tin nhưng vẫn khát?
Khi Máy Móc Học Cả Những Điều Chưa Hoàn Hảo
Chủ nhật vừa rồi, cả nhà thử nghiệm một ứng dụng AI dạy tiếng Anh cho bé. Tưởng đâu là người bạn học lý tưởng, nào ngờ sau vài câu hỏi đáp, phần mềm bắt đầu thổi phồng nỗi sợ ‘mất việc bởi robot’ với con. Khoảnh khắc ấy khiến tôi chợt giật mình nhận ra: chúng ta hiểu rõ cách con không thể dừng trước trò chơi điện tử nhưng lại chưa đặt đủ câu hỏi về những cơ chế tương tự trong các thuật toán AI mình dùng mỗi ngày.
Liệu có ngày những định kiến vô hình trong dữ liệu huấn luyện sẽ khiến AI đưa ra gợi ý khác biệt cho mỗi thành viên trong gia đình? Khi ấy, chúng ta sẽ giải thích thế nào với con về sự công bằng mà mình vẫn dạy cháu?
Xây Dựng Tư Duy Phản Biện Từ Những Thói Quen Nhỏ
Mẹo nhỏ vợ tôi vẫn áp dụng khi cả nhà dùng mạng xã hội – ‘giờ không dùng thiết bị’ – hóa ra lại là chìa khóa cho kỷ nguyên AI. Hay thói quen đặt câu hỏi ‘tại sao mẹ thấy tin này trước’ mỗi lần lướt Facebook cùng con đang âm thầm hình thành tư duy phản biện. Những lần cùng con trai đọc tin tức, tôi thường hỏi: ‘Theo con, tại sao thuật toán lại cho chúng ta xem tin này?’
Giám sát công nghệ không thể chỉ là việc của nhà phát triển – nó cần sự đồng hành của cả gia đình.
Hành Trình Đồng Hành Cùng Con Giữa Biển Công Nghệ
Các nhà khoa học nói rằng việc dạy AI đạo đức giống như hướng dẫn đứa trẻ tập đi. Giữa lúc này, chúng ta cần nhiều hơn nữa những bàn tay nâng đỡ từ cả cộng đồng. Tôi nhớ cách chúng ta từng kiên nhẫn tập cho con đánh răng: phải mất hàng trăm ngày mới thành thói quen. Hành trình rèn giũa AI cũng thế, cần sự bền bỉ của cả hệ sinh thái.
Câu trả lời không nằm ở cực đoan ‘cấm đoán’ hay ‘buông lỏng’, mà ở cách chúng ta giữ vững la bàn giá trị giữa những cơn bão công nghệ.
Chiều nay nhìn con gái mình dạy bạn bè cách dùng AI an toàn, tôi chợt nhận ra: Biết đâu ngày mai nhìn lại, thế hệ các con sẽ tự hào vì cha mẹ chúng đã góp phần xây nên những nền tảng AI tử tế.
Nguồn: Google DeepMind’s CEO cảnh báo AI có thể lặp lại sai lầm của mạng xã hội – liệu sẽ mắc cùng lỗi ‘chạy theo click’?, Windows Central, 19/09/2025