Chắc hẳn chúng ta đều từng thấy: một đứa trẻ đứng im thinh sau cơn giận, mắt ngấn nước nhưng khẽ lắc đầu ‘con không sao’. Khoảnh khắc ấy, trái tim người cha như thắt lại.
Bởi tôi biết, ‘con không sao’ không phải là bé ổn, mà là bé đang cố giữ cho mẹ đừng lo. Đây không phải bài học về kỹ năng, mà là lời thì thầm từ một người cha: lắng nghe con thật sự là khi ta buông bỏ kỳ vọng ‘con phải mạnh mẽ’, và bắt đầu cảm nhận từng run rẩy trong giọng nói nhỏ xíu ấy.
Mẹ ơi, có bao giờ bạn nhận ra, chính cách bé nói ‘con ổn rồi’ lại là lúc bé cần bạn nhất?
Khi ‘Con Không Sao’ Lại Là Tiếng Thở Dài Của Trẻ
Nghe con trình bày về cơn ác mộng đêm qua, mẹ vội ôm bé: ‘Đừng sợ, không có ma đâu con’. Lời an ủi ấy xuất phát từ yêu thương, nhưng bé lại im bặt.
Tại sao? Bởi ‘đừng sợ’ vô tình phủ nhận nỗi lo của con. Tôi từng phạm sai lầm này nhiều lần, chỉ nhận ra khi con nhỏ im bặt sau câu ‘đừng sợ’. Lành nghề phân tích dữ liệu bao nhiêu, lại thất bại trong việc đọc ‘dữ liệu cảm xúc’ của con mình!
Cả ở Hàn Quốc lẫn Canada, tôi nhận thấy trẻ em đều cần được công nhận cảm xúc. Điều này gợi nhớ tôi đến những câu chuyện của bà tôi hồi nhỏ ở Hàn Quốc – bà vẫn thường kể làm sao cứ mỗi khi sợ hãi thì chỉ cần người lớn ngồi xuống nắm tay là đủ an ủi.
Tôi từng chứng kiến điều này: khi con bé út co rúm người nhắc đến bóng tối, nếu mẹ nói ‘sao phải sợ’, đôi tay bé sẽ siết chặt góc chăn. Nhưng nếu mẹ ngồi xuống, khẽ nói ‘Bóng tối làm con lo lắng phải không?’, bỗng chốc nước mắt lăn dài – không phải vì bé yếu đuối, mà vì lần đầu bé được cảm thấy ‘được phép’ sợ hãi.
Điều tôi học được từ các bà mẹ tinh tế: thay vì xóa nhanh cảm xúc tiêu cực, hãy gật đầu như thầm nhắc ‘Mẹ hiểu con đang cảm thấy thế này’. Câu ‘Đừng lo’ khiến trẻ nghĩ cảm xúc của bé không quan trọng, trong khi ‘Mẹ thấy con lo’ mới là cánh cửa mở ra không gian an toàn.
Nhớ nhé mẹ, khi con út lắp bắp ‘Con không sao’, đừng vội chuyển chủ đề. Hãy trì hoãn một giây, chạm nhẹ tay lên lưng bé, và để im lặng nói hộ những điều bé chưa thể gọi tên.
Thay Vì ‘Chúng Ta Ổn Rồi’, Hãy Nói ‘Chúng Ta Ở Đây’
Có lần, con trai bé nhỏ hỏi tôi ‘Ba ơi, người ta chết là sao?’. Tôi suýt thốt ‘Không sao đâu con’, nhưng kịp dừng lại. Giống như khi chúng tôi đi bộ qua công viên gần nhà sau chuyến hành hương tới Baekdu Mountain ở Hàn Quốc, con đã hỏi về mây trời và sự sống – những câu hỏi phức tạp nhất thường đến từ những điểm yên tĩnh nhất trong đời. Thay vào đó, tôi trả lời ‘Ba cũng không thích nghĩ về điều đó. Nhưng chúng ta vẫn ở bên nhau hôm nay, phải không?’. Đôi mắt bé bỗng sáng lên.
Đây chính là mấu chốt: trẻ không cần lời giải thích hoàn hảo, mà cần cảm giác ‘có người cùng đứng ở đây’.
Tôi quan sát cách mẹ giải quyết khi con khóc vì búp bê đỏ: thay vì gằn giọng ‘Con nín ngay đi’, mẹ ôm nhẹ ‘Con thấy chiếc búp bê này scary quá phải không?’. Chỉ thay đổi hai từ ‘scary’ thành ‘làm con sợ’, bé đã thở phào như được giải thoát.
Điều kỳ diệu xảy ra khi ta thay ‘chúng ta sẽ ổn’ bằng ‘ba/mẹ đang ở đây cùng con’. Khẳng định ‘không máy bay nào rơi’ không trấn an bằng lời ‘Ba hiểu con lo, nhưng bây giờ con cầm tay ba nhé’.
Trẻ nhỏ như miếng bông thấm nước – chúng không cần bạn lau khô nhanh, mà cần bạn để chúng thấm ướt trong vòng tay ấm. Đôi khi, im lặng khoanh tay cùng con còn mạnh hơn cả nghìn lời an ủi.
Lắng Nghe Bằng Đôi Tai Của Trái Tim
Lần đầu con gái gọi ‘ba cha’, tôi vội vàng sửa ‘con gọi ba đi’. Lần đầu con gái gọi ‘ba cha’, tôi vừa thắc mắc vừa bật cười. Đó là sự pha trộn giữa tiếng Hàn và tiếng Anh tôi thường dùng khi gọi tên cô! Điều này cho thấy con đang tự nhiên tiếp xúc với cả hai nền văn hóa ngay từ thuở nhỏ. Nhưng rồi tôi hiểu: giọng điệu nhẹ nhàng hơn lại hiệu quả hơn. Khi con trai đang giận, thay vì quát ‘Nhanh lên!’, tôi ngồi xuống ghế, nói ‘Con có muốn ba giúp dọn đồ không?’. Bé liền gật đầu, và công việc xong nhanh gấp đôi.
Điều tôi nhận ra từ các bà mẹ thấu cảm: lắng nghe không dừng ở lời nói, mà hiện diện qua cử chỉ. Khi con út về nhà mắt đỏ hoe, đừng gấp gáp hỏi ‘Sao khóc thế?’. Hãy quỳ xuống ngang tầm mắt bé, lau nước mắt bằng khăn mềm, rồi thì thầm ‘Mẹ thấy con buồn’. Chính cử chỉ ấy khiến con cảm thấy được tôn trọng, không phải ‘không gian an toàn’ bằng lý thuyết.
Tôi luôn ngưỡng mộ cách mẹ xử lý khi con nói dối: thay vì chất vấn ‘Sao dối mẹ?’, mẹ ôm bé nói ‘Ba mẹ rất vui khi con kể thật, nhưng nếu con chưa sẵn sàng, mẹ đợi’. Điều kỳ diệu ư? Bé tự nguyện chia sẻ sau đó.
Lắng nghe chân chính là khi ta ngừng ‘sửa chữa’ hành vi, và bắt đầu nhìn thấu cảm xúc ẩn sau. Đó không phải là kỹ năng, mà là nghệ thuật để con cảm nhận: dù con có nói gì, vòng tay mẹ vẫn mở sẵn.